• خدماتی, مقالات برتر

ایمنی و بهداشت محیط کار(HSE)

ایمنی و بهداشت محیط کار یا HSE مجموعه ای از قوانین و مقررات لازم جهت ایمن سازی محیط کار و کاهش هزینه های ناشی از وقوع حوادث و صدمات جسمی و هزینه های پزشکی و درمانی  و خسارت اموال می باشد. نظام مدیریت یکپارچه اچ اس ای  با قوانین حفاظت از نیروی کار توسط مهندس HSE  در کارگاه های صنعتی ، عمرانی و ساختمانی پیاده میشود . لزوم ایمنی و بهداشت محیط کار در پروژه ها و نهادینه شدن فرهنگ ایمنی در محیط کار پیشتر توسط تیم اجرایی شرکت فنی مهندسی امیر عمران داتیک همواره سرلوحه کار بوده است .

ایمنی و بهداشت محیط کار HSE  چیست؟

HSE حرف اول کلمات Health به معنی بهداشت و Safety به معنی ایمنی و همچنین Environment محیط زیست بوده که متولی و عهده دار کلیه مسائل مربوط به بهداشت کار، صنعتی و محیط، ایمنی و محیط زیست است. نظام مدیریت یکپارچه HSE با ایجاد بستر فرهنگی خلاق و نگرشی نو و سیستماتیک، به تبیین تأثیر متقابل عوامل بهداشت، ایمنی و محیط زیست پرداخته و از این طریق نواقص، مخاطرات بالقوه، حوادث و مشکلات را بطور نظام‌مند مورد ارزیابی قرار داده و روش‌های مبتنی بر پیشگیری را ارائه می‌دهد.

بهداشت کار یا مهندسی بهداشت در ساختار اچ اس ای شامل دانش زیر می باشد:

• پیش بینی
• تشخیص
• ارزیابی
• کنترل خطرهای بهداشتی در محیط کار

این دانش ارزشمند ریشه در بسیاری از علوم مانند شیمی، فیزیک، مهندسی، ریاضیات، پزشکی، فیزیولوژی، آمار و نیز علوم انسانی دارد.

هدف از ایجاد دانش HSE تأمین، نگهداری و بالا بردن سلامت و تندرستی کارگران و در نهایت، ایمن نگهداشتن جامعه است.

با توجه به اینکه پیمانکاران عضو موثري در هر واحد صنعتی بوده و بر عملکرد واحدهاي صنعتی تاثیرداشته و از آنها نیز تاثیر می پذیرند و نیز اهمیت و جایگاه پیمانکاران در پیشرفت پروژه ها، شایسته است جهت حفظ سرمایه هاي انسانی و اقتصادي مسائل ایمنی فی مابین را مشابه با سایر عوامل مورد تعامل کارفرما و پیمانکار ، با دقت و مطابق قوانین جاري بررسی، حل و فصل و اجرایی نمایند . امروزه بسیاري از فعالیت هاي عمرانی، تولیدي و اقتصادي بخصوص در مقیاس هاي بزرگ توسط شرکت هاي پیمانکاري و پیمانکاران فرعی انجام میگیرد. با افزایش تعداد و حجم کار و سرعت گرفتن فعالیت ها، به تبع آن حوادث ناشی از کار نیز اتفاق می افتد. در این خصوص براي حفاظت از نیروي کار و منابع مادي و انسانی، ضروري است قوانین و مقررات مربوط به ایمنی در محیط کار دقیقا اجرا گردد و بین پیمانکاران و کارفرمایان و کارگران هماهنگی و همکاري به نحو احسن انجام گیرد.

اهداف:

حفظ سلامت کارگران در برابر حوادث و بیماریهاي ناشی از کار؛ارتقاي سطح آگاهی کارفرمایان کارگاههاي مشمول قانون کار در قالب امور پیمانکاري و تدوین یک استراتژي براي مدیریت پیشگیرانه ایمنی پیمانکاران؛ توجه به قوانین و مقررات ایمنی در فعالیت هاي پیمانکاري؛ افزایش بهره وري از طریق ایمن سازي محیط کار و کاهش هزینه هاي ناشی از حوادث و بیماریهاي ناشی از کار.

فرهنگ ایمنی

فرهنگ ایمنی مجموعه پیچیده اي است از باورها ، دانش و رفتارهاي افراد که آنها را چه در محیط کار و چه در محیط زندگی، در برابر حوادث و خطرات مصون نگاه میدارد . فرهنگ ایمنی باید قبل از ورود به محیط صنعتی ، در ذهن و فکر افراد هر جامعه تثبیت گردد، به نحوي که هیچیک از افراد جامعه در محیط زندگی و کار خود حاضر نباشند به هیچ عنوان خود را در معرض خطرات و شرایط ناایمن قرار دهند و بتوانند قبل از وقوع حادثه احتمال وقوع آنرا پیش بینی و پیشگیري کرده و در هنگام وقوع نیز با عملکرد صحیح از وخیمتر شدن اوضاع جلوگیري نمایند. در فرهنگ عمومی جامعه، انجام کار بصورت غیر ایمن و همراه با ریسک بالا، هیچگاه نباید به عنوان امري عادي تلقی شود، در اینصورت میتوان امیدوار بود که نسبت به اصلاح امور غیر ایمن اقدامی صورت پذیرد، در غیر اینصورت تغییر رفتارهاي ناایمن بسیار دشوار خواهد بود. آموزش ، به عنوان اولین قدم در راه تغییر رفتار و فرهنگ سازي در جامعه و محیط کار، مهمترین و تاثیرگذار ترین بخش در فعالیتهاي ایمنی محسوب میشود .

آمار حوادث و بیماري هاي ناشی از کار

 طبق برآورد سازمان بین المللی کار (ILO ،(سالانه حدود 270 میلیون حادثه ناشی از کار در جهان رخ میدهد و هر سال بیش از دو میلیون نفر در اثر حوادث و بیماریهاي ناشی از کار جان خود را از دست میدهند. بیش از 4 درصد تولید ناخالص ملی کشورهاي جهان به جبران خسارات ناشی از حوادث ناشی از کار اختصاص مییابد.

هرم حوادث

 حوادث شدید (منجر به فوت، نقص عضو، غیبت بیش از 3 روز از محل کار)

حوادث کوچک (منجر به غیبت یک روز از محل کار)

حوادث جزیی ( با کمکهاي اولیه در محل کارگاه رفع میشود)

شبه حادثه ( رویدادي که منجر به صدمه جسمی به کارگر نشده و در واقع به خیر گذشته است)

طبق بررسیهاي انجام شده، مشخص شده است که وقتی در یک کارگاه یک حادثه شدید اتفاق افتاده، تعداد حوادث کوچک و جزیی بیشتر بوده است، تعداد شبه حوادث (miss near )نیز به مراتب بیشتر از آن بوده است(600 به یک). ضمن اینکه شبه حوادث که منجر به صدمه به افراد نشده است، کمتر ثبت و گزارش می شوند. به همین دلیل شبه حوادث که چه بسا هر کدام استعداد ایجاد یک حادثه شدید را نیز داشته باشند ،بصورت حوادث پنهان در کارگاه باقی میمانند و اقدامات اصلاحی نیز در مورد آنها صورت نمیگیرد. لذا بایستی شبه حوادث را ثبت و گزارش نمود و نسبت به اصلاح موارد غیر ایمن در محیط کار اقدامات لازم را انجام داد. به این ترتیب میتوان امیدوار بود که حوادث شدید از راس هرم حوادث نیز حذف شوند و چنین حوادثی در کارگاه اتفاق نیافتند.

هزینه هاي حوادث ناشی

از کار هزینه هاي حوادث ناشی از کار از الگوي کوه یخ پیروي میکند و شامل هزینه هاي مستقیم و غیر مستقیم است.

هزینه هاي مستقیم بخش پیداي هزینه ها و قسمت کوچکی از هزینه حوادث ناشی از کار بوده و مخارجی را شامل میشود که بابت آنها پول پرداخت میشود. هزینه هاي غیر مستقیم نیزکه بخش عمده پنهان و غیر قابل مشاهده هزینه ها است، اکثراً قابل محاسبه نیز نمیباشد و حدود 4 تا 10 برابر هزینه هاي مستقیم است

هزینه هاي مستقیم :

• هزینه هاي پزشکی و درمانی
• هزینه هاي غرامت و دستمزد

هزینه هاي غیر مستقیم :

• هزینه جایگزینی و آموزش افراد جدید
• خسارت اموال
• توقف کار و تولید
• جایگزینی تجهیزات
• هزینه هاي تهیه تمهیدات اضطراري و پاکسازي
• هزینه هاي بررسی حادثه
• هزینه هاي اجراي تعهدات قانونی
• جرایم، غرامت و تعهدات آتی
• از بین رفتن روحیه و انگیزه کارکنان
• از دست رفتن اعتبار سازمان و فرصت هاي تجاري

عوامل زیان آور محیط کار:

عوامل زیان آور محیط کار به عواملی اطلاق میشود که در محیط کار باعث اختلال در سطح سلامت جسمانی افراد در کوتاه مدت و بلند مدت میگردد و شامل موارد زیر است:

• عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار
• عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار
• عوامل زیان آور روانی محیط کار
• عوامل زیان آور بیولوژیکی محیط کار
• عوامل ارگونومیکی محیط کار
• عوامل زیان آور مکانیکی محیط کار

سلامت شغلی (Occupational Health)

بررسی تندرستی، ارتباط آن با کار و محیط کار را سلامت شغلی می گوییم.

در ابتدا سلامت شغلی، به آسیب ها یا بیماری های شغلی محدود می شد که به کار، شرایط کار یا محیط کار نسبت داده می شدند اما به تدریج، بررسی های انجام شده مشخص کرد که سه عامل یاد شده از جمله عوامل کمک کننده به بروز بیماری های غیر شغلی نیز هستند و از این رو، دامنه سلامت شغلی گسترش یافت.

برای رسیدن به اهداف زیر بررسی سلامت شغلی در هر حرفه ای بسیار ضروری می باشد:

• تأمین، حفاظت و بالا بردن سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی کارکنان
• پیشگیری از بیماری ها و آسیب های ناشی از کار
• حفاظت کارکنان در برابر عواملی که برای تندرستی زیان آور هستند
• به کارگیری فرد در کاری که از لحاظ فیزیولوژیک و روانی توانایی انجام آن را دارد
• همخوانی کار با فرد و در صورت نبود امکان، همخوانی فرد با کار

سازمان های بین المللی فعال در زمینه بهداشت حرفه ای

در تمام دنیا و در تمامی مشاغل بحث بهداشت حرفه ای و HSE بسیار مورد توجه می باشد و سازمان ها، انجمن ها و مراکز متعددی را درگیر خود کرده است که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• (ILO) سازمان بین المللی کار
• (WHO) سازمان بهداشت جهانی
• (OSHA) سازمان های بهداشت و ایمنی صنعتی
• (NIOSH) مرکز پژوهش های ملی بهداشت و ایمنی شغلی
• (NFPA) انجمن ملی حفاظت در برابر آتش سوزی

نقش مهم اچ اس ای (HSE) در صنعت

در بحث بهداشت و ایمنی کار، همه ما اعتقاد داریم که کارگران حق دارند در محل کار خود به طور کاملا ایمن فعالیت داشته باشند و با امنیت کامل و در سلامت به خانه بازگردند. به همین دلیل هدف اصلی استانداردسازی محیط کار، جلوگیری از مرگ ناشی از کار، صدمات و ایمنی کامل کارگران است. با دادن اطمینان به کارفرمایان برای مدیریت صحیح خطرات احتمالی، می توان بهره وری را تقویت نمود، از اقتصاد حمایت کرد و جامعه عادلانه تری ساخت. اچ اس ای همان راهکار مدرن امروزی است که برای تحقق این اهداف به کارگران کمک می کند تا بیاموزند چگونه می توانند در محیط کار و زندگی ایمن و سالم بمانند.دنیای کار دائما در حال تغییر و تحول است. ما می توانیم از علم و آگاهی برای درک و تسلط بر این تغییرات استفاده کنیم و این دانش به ما کمک خواهد کرد بتوانیم به راحتی بر نارسایی ها غلبه کنیم و امن ترین و بهترین مکان ها را برای کار و تجارت به کارفرمایان و کارگران هدیه دهیم.

تاریخچه پیدایش اچ اس ای (HSE)

دانش بهداشت حرفه ای، به عنوان یک تخصص ویژه به نسبت جدید است اما مفاهیم مطرح شده در آن، از زمان های بسیار دور مورد توجه بوده است. رامازینی، نخستین پزشکی بود که به توصیف بیماری های ناشی از شغل های گوناگون پرداخت و نخستین فردی بود که به پزشکان پیشنهاد داد، به هنگام پرسش های خود از بیمار، شغل او را نیز جویا شوند. چرا که ممکن است ارتباطی نزدیک میان شغل فرد و بیماری او وجود داشته باشد. امروزه پزشکان از این پرسش بسیار مهم در شرح حال نویسی همه بیماران استفاده می کنند زیرا پس از تحقیقات رامازینی، عوارض ناشی از کار، بیشتر مورد توجه پزشکان قرار گرفت. در ایران نیز پس از انقلاب اسلامی، وزارت کار و امور اجتماعی با همراهی وزارت بهداری وقت، بر نیروی کار و بهداشت و ایمنی کارگران و کارکنان نظارت داشتند. دی ماه سال 1362 با نظارت بر بهداشت محیط کار و کارگر بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت.اداره ای نیز با عنوان اداره بهداشت حرفه ای تاسیس شد تا مسئولیت حفظ و ارتقای سلامت نیروی شاغل کشور را در مشاغل گوناگون جامعه عهده دار شود.

روز جهانی ایمنی و سلامت کار

جالب است بدانید به دلیل اهمیت بسیار زیاد این موضوع در تقویم جهانی نیز روز ۲۸ آوریل که مصادف با ۸ اردیبهشت می باشد، توسط سازمان بین الملی کار با عنوان روز جهانی بهداشت حرفه ای و ایمنی محیط کار به رسمیت شمرده شده است.

مهم ترین وظایف مهندس HSE (بهداشت حرفه ای)

جهت دستیابی به شرایط ایده آل و رفع مشکلات موجود در محیط های کاری، ابتدا باید عوامل زیان آور توسط فردی دانش آموخته که از او با عنوان مهندس بهداشت حرفه ای یاد می شود شناسایی شود.این عوامل شامل موارد زیر می شوند:

• فیزیکی
• شیمیایی
• بیماری ها
• حوادث

وظیفه اصلی یک مهندس HSE چیزی جز این نیست که در درجه اول، با اولویت قرار دادن ایمنی در محیط های کاری و با پیشگیری و به حداقل رساندن جراحات و عوارض شغلی، این گونه دردها و رنج ها را کاهش داده و برای هر چه بهتر کردن وضعیت کارگران زحمتکش تلاش کند.

از دیگر وظایف مهندس بهداشت حرفه ای می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بازرسی فنی محیط کار
• اندازه گیری و ازریابی عوامل زیان آور فیزیکی و شیمیایی، ارگونومیک و زیست شناسی محیط کار
• بررسی روش های متداول کار در کارگاه ها و ارایه روش بهینه
• پیشگیری از بیماری ها و حوادث شغلی در همه حرفه ها
• بررسی وسیله های حفاظت فردی و راهنمایی در چگونگی استفاده از آن ها
• تشکیل پرونده پزشکی پرسنل و بررسی وضعیت سلامتی آن ها

موارد کاربرد اچ اس ای در صنایع مختلف

با توجه به اصل ماده 85 قانون کار، برای حفظ نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل هایی الزامی است که شورای عالی حفاظت فنی (جهت تامین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آن ها را تدوین می کنند و هدف آن جهت جلوگیری از بیماری های حرفه ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط کار است. این قانون را برای کلیه کارگاه ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان تعریف کرده اند که تبصره ای نیز دارد که بر اساس آن کارگاه های خانوادگی نیز مشمول تمام مقررات این اصل بوده و مکلف به رعایت اصول ایمنی و بهداشت کار می باشند. هم چنین با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از نیروی کار در بخش بهداشت و درمان مشغول ارائه خدمات می باشند طبق دستور العملی باید مراکز بهداشتی درمانی که دارای حداقل 25 شاغل باشند، رئیس یا مدیر مرکز بهداشتی درمانی کمیته ای به نام کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار تشکیل دهد.

مفاهیم مهم در اچ اس ای

در حوزه ایمنی صنعتی واژگان انگلیسی مهمی به کار می روند که باید با مفهوم آن ها آشنا باشیم.

تعریف HAZARD

HAZARD یا خطر یا مخاطره یعنی هر موضوعی که پتانسیل آسیب رسانی به انسان، سرمایه، محیط زیست و اعتبار را داشته باشد.

به عنوان مثال اختلاف سطح یک HAZARD محسوب می شود زیرا پتانسیل آسیب رسانی را دارد.

تعریف DANGER

DANGER به معنای قرار گرفتن در معرض یک خطر می باشد.

تعریف SAFETY

SAFETY یعنی درجه یا میزان دوری از خطر

تعریف INCIDENT

رویداد یا وقایع ناخواسته (INCIDENT) به گروهی از وقایع اطلاق میشه که فرایندهای کاری رو مختل می کنند.INCIDENT به دو دسته تقسیم بندی می شود:

• ACCIDENT: زمانی که رویدادها (INCIDENT) پیامدهای نامطلوبی به همراه داشته باشند.
• NEARMISS: زمانی که رویدادها (INCIDENT) پیامدهای نامطلوبی به همراه نداشته باشند و اصطلاحاً به خیر بگذرند.

انواع شرایط

انواع شرایط به شرح زیر دسته بندی می شوند:

• عادی: شرایطی که برنامه ریزی شده و تحت کنترل است و افراد کارهای روزمره خود را انجام می دهند.
• غیرعادی: شرایطی که برنامه ریزی شده و تحت کنترل است ولی یک کار غیر روتین انجام می شود.
• اضطراری: وضعیت ناگواری که اثر آن بعد از وقوع یک حادثه هنوز ماندگار است و نیازمند یک اقدام آنی می باشد.
• بحرانی: شرایط بحرانی زمانی اتفاق میفتد که میزان نیازهای ما برای کنترل حادثه نسبت به منابعی که در دسترس داریم بیشتر است.

نکته ای که اینجا قابل ذکر است این می باشد که در شرایط اضطراری میزان نیازهای ما در سازمان با میزان منابع برابری می کند.

• فجایع (DISASTER): فاجعه زمانی اتفاق میفتد که مجبور هستیم جان تعداد کمی از انسان ها رو برای نجات جان تعداد بیشتری از انسان ها به خطر بیندازیم.